Zawieranie umów to codzienność zarówno w życiu prywatnym, jak i w obrocie gospodarczym. Oczekujemy, że druga strona wywiąże się ze swoich zobowiązań terminowo i zgodnie z ustaleniami. Niestety, nie zawsze tak się dzieje. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy to częsty problem, który może prowadzić do strat finansowych i frustracji. Co zrobić w takiej sytuacji? Jakie kroki prawne można podjąć, aby skutecznie dochodzić swoich praw? Ten artykuł przedstawia praktyczną ścieżkę postępowania.
Niewykonanie a nienależyte wykonanie umowy – czym się różnią?
Zanim przejdziemy do konkretnych działań, warto zrozumieć podstawowe pojęcia:
- Niewykonanie umowy: Ma miejsce wtedy, gdy dłużnik (strona zobowiązana do świadczenia) w ogóle nie spełnia swojego zobowiązania. Przykład: zamówiony towar nie został dostarczony, usługa nie została wykonana.
- Nienależyte wykonanie umowy: Zachodzi, gdy dłużnik co prawda spełnia świadczenie, ale robi to w sposób wadliwy, nieterminowy lub niezgodny z treścią umowy. Przykład: dostarczony towar jest uszkodzony, usługa została wykonana z opóźnieniem lub jej jakość odbiega od ustaleń.
Rozróżnienie to jest istotne, ponieważ może wpływać na zakres dostępnych roszczeń.
Krok 1: Dokumentacja i analiza umowy
Zanim podejmiesz jakiekolwiek formalne kroki, upewnij się, że masz solidne podstawy:
- Przeanalizuj umowę: Sprawdź dokładnie zapisy dotyczące przedmiotu umowy, terminów, warunków wykonania, ewentualnych kar umownych za opóźnienie lub wady.
- Zbierz dowody: Zgromadź wszelką dokumentację potwierdzającą zawarcie umowy (np. sama umowa, zamówienia, potwierdzenia mailowe) oraz fakt jej niewykonania lub nienależytego wykonania (np. korespondencja z drugą stroną, zdjęcia wad, protokoły odbioru z zastrzeżeniami, zeznania świadków).
Krok 2: Wezwanie do wykonania umowy (lub usunięcia wad)
Pierwszym formalnym krokiem powinno być skierowanie do drugiej strony pisemnego wezwania do należytego wykonania umowy lub, w przypadku wad, wezwania do usunięcia wad w określonym, rozsądnym terminie. Takie wezwanie:
- Powinno precyzyjnie wskazywać, na czym polega naruszenie umowy.
- Powinno wyznaczać konkretny termin na spełnienie świadczenia lub usunięcie nieprawidłowości.
- Warto w nim zastrzec, jakie dalsze kroki zostaną podjęte w przypadku braku reakcji (np. naliczenie odsetek, odstąpienie od umowy, skierowanie sprawy na drogę sądową).
- Najlepiej wysłać je listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, aby mieć dowód jego doręczenia.
Często już na tym etapie udaje się rozwiązać problem bez konieczności dalszych, bardziej kosztownych działań.
Krok 3: Możliwe dalsze roszczenia – co Ci przysługuje?
Jeśli wezwanie nie przyniesie skutku, masz do dyspozycji szereg innych instrumentów prawnych, w zależności od sytuacji i rodzaju umowy:
- Żądanie wykonania umowy: Możesz nadal domagać się, aby druga strona spełniła swoje zobowiązanie.
- Odstąpienie od umowy: W określonych przypadkach (np. gdy zwłoka drugiej strony jest istotna lub gdy wyznaczony dodatkowy termin na wykonanie upłynął bezskutecznie) możesz mieć prawo do odstąpienia od umowy. Skutkiem odstąpienia jest uznanie umowy za niezawartą, co wiąże się z obowiązkiem zwrotu wzajemnych świadczeń (np. zwrot zapłaconej ceny, zwrot towaru).
- Żądanie obniżenia ceny: Jeśli świadczenie zostało wykonane nienależycie (np. towar ma wady, ale nadaje się do użytku), możesz żądać proporcjonalnego obniżenia ceny.
- Żądanie naprawienia szkody (odszkodowanie): Jeżeli wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy poniosłeś szkodę (majątkową, np. dodatkowe koszty, utracone zyski), możesz domagać się odszkodowania. Musisz jednak wykazać istnienie szkody, jej wysokość oraz związek przyczynowy między naruszeniem umowy a szkodą.
- Kary umowne: Jeśli umowa przewidywała kary umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (np. za opóźnienie), możesz ich dochodzić niezależnie od wysokości poniesionej szkody (chyba że szkoda przewyższa karę umowną – wtedy można dochodzić odszkodowania uzupełniającego).
- Wykonanie zastępcze: W niektórych sytuacjach, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania polegającego na czynieniu, wierzyciel może być upoważniony przez sąd do wykonania tej czynności na koszt dłużnika.
Krok 4: Droga sądowa – kiedy pozew staje się koniecznością?
Jeśli wszystkie próby polubownego załatwienia sprawy zawiodą, a Twoje roszczenia są zasadne i dobrze udokumentowane, pozostaje skierowanie sprawy na drogę sądową poprzez wniesienie pozwu. Pamiętaj o terminach przedawnienia roszczeń, które mogą być różne w zależności od rodzaju umowy i charakteru roszczenia.
Wypowiedź Eksperta
O kluczowych aspektach dochodzenia roszczeń z umów mówi Radca Prawny Michał Wardeński z Kancelarii Prawnej w Kaliszu:
„Podstawą skutecznego dochodzenia roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy jest przede wszystkim precyzyjnie sformułowana umowa oraz staranne dokumentowanie całego przebiegu jej realizacji, a zwłaszcza wszelkich nieprawidłowości. Wczesna reakcja na problemy i próba polubownego rozwiązania sporu często przynoszą najlepsze rezultaty. Jednak gdy to zawiedzie, nie należy zwlekać z podjęciem bardziej formalnych kroków prawnych, pamiętając o przysługujących nam roszczeniach i terminach ich dochodzenia. W wielu przypadkach profesjonalna analiza sytuacji przez prawnika pozwala na wybór optymalnej strategii i uniknięcie błędów, które mogłyby osłabić naszą pozycję.”
Podsumowanie
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy to sytuacja niekomfortowa, ale nie beznadziejna. Kluczem do sukcesu jest świadome działanie, oparte na znajomości swoich praw i starannym przygotowaniu. Od analizy umowy i zebrania dowodów, przez formalne wezwanie, aż po ewentualne skierowanie sprawy do sądu – każdy etap wymaga uwagi. Pamiętaj, że w skomplikowanych przypadkach warto rozważyć skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże Ci przejść przez ten proces.
