Trudno wyobrazić sobie bardziej wymowny symbol świąt niż opłatek wigilijny. Pojawia się w domach, ale także w czasie okolicznościowych spotkań w zakładach pracy, w gronie znajomych czy jako dodatek do kartek z życzeniami wysyłanych pocztą. Rzadko jednak zastanawiamy się, skąd właściwie opłatki wzięły się na naszych stołach? Dlaczego symbol ten stał się tak silny, że trudno wyobrazić sobie bez niego rodzinne spotkania, a uroczystości w pracy są nawet określane jako spotkania opłatkowe?
Miejscem, w którym można kupić opłatki są parafie, sklepy z dewocjonaliami, supermarkety. W przypadku firm można zamówić pakowane opłatki w większej ilości.
Symbolika opłatków
To, co sprawia, że oplatki są tak wyjątkowe, to ich symbolika decydująca o wykorzystaniu przed świątecznym posiłkiem. To symbol miłości, jedności i wspólnoty. Dzielenie się opłatkiem wskazuje, że życzymy sobie dobrze, przepraszamy za ewentualne krzywdy i nieporozumienia, planujemy ponowne spotkania. W rytuale tym biorą udział wszyscy zgromadzeni – niezależnie od wieku czy stopnia pokrewieństwa – co podkreśla, że każdy jest w tej grupie ważny.
Historycznie opłatkom przypisywano znaczenie symboliczne. Miał zapewniać błogosławieństwo, dostatek i ochronę przed żywiołami. Wierzono nawet, że wrzucony do studni, oczyszczał wodę, dlatego po wieczerzy trafiały tam okruszki. Kawałek opłatka kładzie się również na dodatkowym talerzu – z myślą o bliskich, których z nami nie ma, lub zagubionym wędrowcu.
Opłatki w historii – skąd wzięła się ta tradycja?
Sama nazwa „opłatek” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza dar ofiarny. Tradycja wywodzi się z czasów pogańskich, jednak zaadaptowano ją w czasach pierwszych chrześcijan. Wówczas, ze zrozumiałych względów, nie było tu kontekstu Bożego Narodzenia, a jedynie wskazanie na braterstwo i jedność często prześladowanych i ukrywających się wyznawców. Pierwotnie w czasie takich spotkań czy nabożeństw po prostu błogosławiono i dzielono chleb.
Łamanie się opłatkiem przy wigilijnym stole w Polsce jest praktykowane od XIX wieku. Początkowo pojawiło się w domach szlachty, a później przeniosło także pod wiejskie strzechy. Co ciekawe, jednak, w niektórych regionach kraju, na przykład w części Pomorza, Warmii i Mazur, poznano ten obyczaj ponad 100 lat później. Oprócz białych opłatków znane były także kolorowe: żółte, zielone i czerwone, które przeznaczano dla zwierząt domowych i gospodarskich.
Jak powstają opłatki wigilijne?
Tradycyjne oplatki wytwarzane były pierwotnie przez osoby duchowne. Wypiekano je również ręcznie w domach. Potrzebne do tego procesu były specjalne szczypce z matrycą uformowaną w świąteczne scenki. Rozgrzewano je nad ogniem, a następnie wlewano ciasto i zamykano do momentu, gdy w masy powstał opłatek.
Do produkcji ciasta na opłatki używa się wyłącznie mąki pszennej i wody. To wszystko: żadnych dodatków, konserwantów i ulepszaczy. Taka tradycja znajduje swoją kontynuację również i współcześnie: firmy produkujące opłatki nadal korzystają ze starych receptur i najprostszych składników. Dzięki temu opłatki zawsze są kruche i idealnie białe. Co ciekawe, zdarzały się firmy, które – dla lepszej formy – dodawały do ciasta na przykład tłuszcz roślinny, jednak w praktyce okazywało się, że taki produkt szybko się psuł i tracił swoje walory. Zamawiając opłatki, można czerpać również z bogactwa wzorów i zdobień, podobnie jak przed wiekami. To wszystko pokazuje, że opłatki mają naprawdę piękną historię.
