W procesie wymiaru sprawiedliwości, rola małoletnich świadków stanowi delikatne i złożone zagadnienie. W kontekście postępowania karnego, w którym dzieci mogą być kluczowymi źródłami informacji, konieczne jest zapewnienie im odpowiedniej ochrony oraz uwzględnienie ich szczególnych potrzeb. Przesłuchanie dziecka w takiej sytuacji staje się nie tylko istotnym elementem dochodzenia prawdy, ale także wymaga zgodności z obowiązującymi przepisami prawa.
Definicja dziecka
Według definicji zawartej w Konwencji Praw Dziecka, dziecko to każda istota ludzka w wieku poniżej 18 lat, chyba że wcześniej, zgodnie z przepisami dotyczącymi wieku pełnoletności dla dziecka, osiągnie pełnoletniość.
Wymogi przy przesłuchiwaniu dziecka
Artykuł 189 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) jasno określa, że „nie odbiera się przyrzeczenia od świadków, którzy nie ukończyli lat 17”. To oznacza, że osoby poniżej 17 roku życia mogą zostać przesłuchane jako świadkowie w procesie karnym, zarówno w fazie przygotowawczej, jak i sądowej.
Warto również odnieść się do przepisów art. 171 § 3 k.p.k., art. 185a k.p.k. oraz art. 185b k.p.k.
Według artykułu 171 § 3 k.p.k., w przypadku przesłuchiwania osoby, która nie ukończyła 15 lat, należy w miarę możliwości zapewnić obecność jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego, chyba że dobro postępowania stanowi przeszkodę. Przykładem może być sytuacja, gdy jedyny rodzic lub opiekun dziecka, będący jednocześnie oskarżonym, zostaje oskarżony o przestępstwo, w którym to dziecko jest świadkiem. Innym przykładem może być brak możliwości obecności rodzica lub opiekuna na przesłuchaniu dziecka oraz niemożność przeprowadzenia przesłuchania w późniejszym terminie.
W świetle art. 171 § 3 k.p.k. oraz dalszej regulacji, tj. art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k., dotyczącej przesłuchiwania małoletnich świadków, istotne jest stworzenie warunków umożliwiających dziecku poczucie bezpieczeństwa, poprzez obecność osoby bliskiej. Warto jednak podkreślić, że brak tej obecności nie dyskwalifikuje samego przesłuchania jako takiego. Zeznania takiego świadka nie stanowią dowodu tylko wtedy, gdy zostanie udowodnione, że zostały złożone w warunkach uniemożliwiających swobodne wypowiedzenie się lub w sposób sprzeczny z zakazami określonymi w art. 171 § 5 (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2008 r., IV KK 381/08, BPK SN 2009, nr 2, s. 54, Prok. i Pr. 2009, nr 7-8, poz. 21).
Przesłuchanie dziecka w postępowaniu karnym
Artykuł 185a k.p.k. określa, że w sprawach dotyczących przestępstw popełnionych z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określonych w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI Kodeksu karnego, małoletniego pokrzywdzonego, który nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się jako świadka tylko raz, jeśli jego zeznania są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pojawiają się nowe istotne okoliczności, które wymagają ponownego przesłuchania, lub gdy oskarżony, który nie miał obrońcy podczas pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, zażąda ponownego przesłuchania.
Przesłuchanie odbywa się na posiedzeniu sądu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego również mogą uczestniczyć w przesłuchaniu. Natomiast na rozprawie głównej odtwarzane są nagrania z przesłuchania oraz odczytywany jest protokół z przesłuchania. Warto podkreślić, że w przypadku małoletniego pokrzywdzonego, który ukończył 15 lat, przesłuchuje się go w tych samych warunkach tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa, że inne warunki mogłyby mieć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.
Zmiany w przepisach dotyczących świadectwa dzieci w postępowaniu karnym
W związku z nowelizacją wprowadzoną ustawą z 13 czerwca 2013 r., obowiązującą od dnia 27 stycznia 2014 r., tryb przesłuchiwania małoletnich świadków ma szerszy zakres stosowania. Teraz obejmuje on również wszystkie sprawy dotyczące przestępstw popełnionych „z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej”, które nie muszą spełniać znamion przestępstwa według ustawy, oraz przestępstwa określone w rozdziale XXIII Kodeksu karnego.
Przestępstwa przeciwko wolności
Kolejna nowelizacja dotyczyła również sformułowania przepisów. Zamiast poprzedniego „powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko raz”, wprowadzono formułę „przesłuchuje się w charakterze świadka tylko raz”. To oznacza, że przesłuchanie małoletniego świadka ma być przeprowadzone tylko jeden raz, chyba że pojawią się istotne okoliczności, które uzasadniają konieczność przeprowadzenia kolejnego przesłuchania, albo oskarżony (podejrzany), który nie posiadał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania, zażąda ponownego przesłuchania pokrzywdzonego.
Warunki przesłuchania dziecka w postępowaniu karnym
Artykuł 185b k.p.k. dotyczy wyłącznie małoletnich świadków, którzy nie są pokrzywdzonymi. Zgodnie z tym przepisem, w sprawach dotyczących przestępstw popełnionych z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określonych w rozdziałach XXV i XXVI Kodeksu karnego, małoletniego świadka, który nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w warunkach określonych w art. 185a § 1-3. Wartość zeznań tego świadka jest istotna dla rozstrzygnięcia sprawy.
Z kolei zgodnie z nowym § 2 art. 185a k.p.k., jeśli świadkiem jest osoba niebędąca pokrzywdzonym, a w chwili przesłuchania ma ukończone 15 lat, przesłuchuje się ją zawsze w szczególnym trybie, o którym mowa w art. 177 § 1a k.p.k. W tym trybie przesłuchanie odbywa się na odległość, w miejscu, w którym znajduje się świadek, przy jednoczesnym przekazie obrazu i dźwięku. Decyzja o zastosowaniu tego trybu przesłuchania wynika z obawy, że tradycyjne przesłuchanie mogłoby negatywnie wpłynąć na stan psychiczny świadka lub wpłynąć na jego zeznania.
Zmiany wprowadzone w przepisach art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k. mają charakter gwarancyjny. Ich celem jest zapewnienie odpowiednich warunków przesłuchania małoletnich świadków, które chronią nie tylko interesy procesowe oskarżonego (podejrzanego), ale przede wszystkim dobro i komfort małoletnich świadków. To ważny krok w kierunku sprawiedliwego i bezpiecznego prowadzenia postępowań karnych, uwzględniając szczególne potrzeby dzieci jako świadków.
Decyzje dotyczące przeprowadzenia przesłuchania dziecka w postępowaniu karnym wymagają wnikliwej analizy oraz uwzględnienia wszystkich istotnych okoliczności. Przepisy te mają na celu zagwarantowanie, że przesłuchanie dziecka będzie przebiegać w sposób etyczny, z poszanowaniem jego praw i godności.
Jeśli potrzebujesz dowiedzieć się więcej u specjalistów od prawa karnego to zapraszamy do Kancelarii Łukowicz.
Ostatecznie, podejście opisane w artykule do przesłuchiwania małoletnich świadków w postępowaniu karnym ma na celu zapewnienie im właściwej ochrony oraz umożliwienie skutecznej i rzetelnej analizy dowodów w celu osiągnięcia sprawiedliwości.
[ Artykuł opłacony – sponsorowany ]
Uwaga: Informacje na stronie mają charakter wyłącznie informacyjny i nie zastąpią porady prawnej.
